Tưởng Tri hay Tuệ Tri Trong Quán Niệm Hơi Thở?

Tưởng tri (saññā): Sinh khởi khi nhớ lại, nghĩ lại về cảnh trong quá khứ, hiện tại và tương lai…qua sáu giác quan (nhãn tưởng, nhĩ tưởng, tỷ tưởng, thiệt tưởng, thân tưởng, ý tưởng). Nhóm này còn gọi là nhóm chế định hay tục đế do tâm tạo hay kinh nghiệm

Tuệ tri (pajānāti): Biết rõ trạng thái riêng và trạng thái chung của danh và sắc (tâm và vật chất) là sinh diệt liên tục (vô thường), bị bức bách khi sinh diệt (khổ) và không phụ thuộc vào ai (vô ngã).

Dīghaṁ vā assasanto ‘dīghaṁ assasāmī’ti pajānāti, dīghaṁ vā passasanto ‘dīghaṁ passasāmī’ti pajānāti.
Thở vô dài, vị ấy tuệ tri: “Tôi thở vô dài”; hay thở ra dài, vị ấy tuệ tri: “Tôi thở ra dài”;

Rassaṁ vā assasanto ‘rassaṁ assasāmī’ti pajānāti, rassaṁ vā passasanto ‘rassaṁ passasāmī’ti pajānāti.
hay thở vô ngắn, vị ấy tuệ tri: “Tôi thở vô ngắn”; hay thở ra ngắn, vị ấy tuệ tri: “Tôi thở ra ngắn”

Như vậy trong quán niệm hơi thở trong kinh Đại Niệm Xứ là tuệ tri (thấy sự thay đổi liên tục của hơi thở như hơi thở dài, ngắn khi thở ra và vào). Như thiền sư Pa-Auk đã nói rõ: “ Trong 5 bộ kinh Pali, Đức Phật không dạy nimita hơi thở (tướng của hơi thở hay tưởng tri về hơi thở). Tướng của hơi thở chỉ được nhắc đến trong quyển Đạo Vô Ngại Giải đoạn lưỡi cưa vào thân cây.”

* Kinh Đại Bát Niết Bàn: “Này các Tỷ-kheo, các Ngươi không nên tán thán, không nên hủy báng lời nói của Tỷ-kheo ấy. Không tán thán, không hủy báng, mỗi mỗi chữ, mỗi mỗi câu, cần phải được học hỏi kỹ lưỡng và đem so sánh với Kinh, đem đối chiếu với Luật. Khi đem so sánh với Kinh, đối chiếu với Luật, nếu chúng không phù hợp với Kinh, không tương ứng với Luật, thời các Ngươi có thể kết luận: “Chắc chắn những lời này không phải là lời Thế Tôn, và Tỷ-kheo ấy đã thọ giáo sai lầm”. Và này các Tỷ kheo, các Ngươi hãy từ bỏ chúng. Khi đem so sánh với Kinh, đem đối chiếu với Luật, nếu chúng phù hợp với Kinh, tương ứng với Luật, thời các Ngươi có thể kết luận: “Chắc chắn những lời này phải là lời dạy của Thế Tôn và Tỷ-kheo ấy đã thọ giáo chơn chánh”. Này các Tỷ-kheo, như vậy là Ðại giáo pháp thứ nhất, các Ngươi hãy thọ trì. (HT Thích Minh Châu dịch)