Ý nghĩa của việc giác ngộ là gì?

Trong một cuộc trò chuyện với một Bà la môn già, Đức Phật đã từng giải thích chính xác ý nghĩa của một vị Phật, một vị giác ngộ:

Những gì phải biết, ta đã biết.

Những gì phải từ bỏ, ta đã từ bỏ.

Những gì phải được thành tựu, ta đã thành tựu.

Vì vậy, này Bà la môn, ta là một vị Phật.

Đây không chỉ là ba đặc điểm của một vị Phật mà cùng là ba mục tiêu chúng ta hướng đến khi sống theo giáo lý của Đức Phật. Chúng ta thực hành theo Pháp để biết đầy đủ những gì nên biết; từ bỏ những gì nên từ bỏ; và những gì thành tựu nên được thành tựu. Đây là những mục tiêu của con đường Phật giáo và là ba thành tựu đánh dấu sự giác ngộ.

Thế nào là “phải biết những gì nên biết”? Những gì chúng ta phải biết, những gì chúng ta phải hiểu, đó là những gì gần gũi nhất với chúng ta, là những gì thường gọi là bản thân của chúng ta. Những gì đề cập đến như bản thân của chúng ta là phức hợp của thân thể và tâm trí. Đối với hầu hết mọi người, từ khi được sinh ra cho đến khi chết, tâm trí của chúng ta hướng ra bên ngoài, tham gia vào một cuộc tìm kiếm không mệt mỏi cho niềm vui và sự hài lòng về cảm giác, để nâng cao bản thân, để xác lập ý thức của chúng ta, của bản ngã. Rất ít người dừng lại và quay lại để xem xét câu hỏi: “Tôi là ai ? Cái gì gọi là tôi”?. Tuy nhiên, nếu bạn suy nghĩ một lúc, bạn sẽ thấy rằng đây là câu hỏi quan trọng nhất chúng ta có thể hỏi.

Vì vậy, nhiệm vụ thứ nhất của chúng ta trong việc sống theo giáo lý của Đức Phật để thẩm tra, rà soát cái mà chúng ta gọi là “tôi”, “cái gì là tôi”, “của tôi”. Chúng ta thường lấy những thuật ngữ này để chỉ một loại thực thể dai dẳng, một bản ngã. Một bản ngã đáng kể sở hữu một bản sắc thực sự, nhưng những gì Đức Phật yêu cầu chúng ta làm là xem những gì tìm thấy khi chúng ta tìm kiếm tham chiếu của các thuật ngữ, “tôi”, “với tôi”, “của tôi”. Khi chúng ta  tìm kiếm, thẩm sát, những gì chúng ta tìm thấy chỉ là những thành phần của kinh nghiệm về thể xác và tinh thần, mà Đức Phật đã phân loại thành năm uẩn: sắc, thọ, tưởng, hành, thức. Chúng được gọi là năm tập hợp của sự bám víu, bởi vì chúng là những thứ mà chúng ta thường đeo bám như: “Đây là tôi”, “Đây là của tôi”, “Đây là tự ngã của tôi”. Nhiệm vụ của chúng ta trong việc tuân theo giáo lý của Đức Phật là tìm hiểu bản chất thực sự của năm uẩn này. Do đó, chúng ta biết rằng đó là cấu thành danh tính của chúng ta. Từ khi sinh ra, qua tuổi trưởng thành, qua tuổi già, đến khi chết – toàn bộ quá trình sống này chỉ là một đám rước của năm uẩn.

Nhiệm vụ thứ hai mà Đức Phật đặt ra cho chúng ta là “từ bỏ những gì nên bỏ”. Những gì nên từ bỏ là phiền não. Đức Phật sử dụng từ kilesas như một thuật ngữ bao trùm tất cả các trạng thái tinh thần gây ra đau khổ và bất hạnh trong cuộc sống của chúng ta. Các trạng thái tinh thần bất thiện được gọi là kilesas. Từ này có thể được dịch là phiền não vì chúng mang lại đau khổ. Nó cũng có thể được dịch là phiền não vì chúng làm ô uế và làm suy đồi tâm trí. Đức Phật đã phân tích bản chất của phiền não và đã giải thích một cách tuyệt vời bằng ba phiền não căn bản là lòng tham, thù hận và si mê. Nhiệm vụ của chúng ta trong việc tuân theo giáo lý của Đức Phật, trong việc thực hành Pháp, là vượt qua, loại bỏ, từ bỏ những phiền não của lòng tham và hận thù làm phát sinh nhiều phiền não khác. Nhưng lòng tham và hận thù cuối cùng từ sự si mê hay vô minh. Và do đó để loại bỏ tất cả phiền não, chúng ta phải loại bỏ vô minh.

Vô minh là những gì bao trùm lên năm uẩn, cái cần được biết. Do đó, cách để vượt qua sự thiếu hiểu biết là thông qua nhiệm vụ đầu tiên “Biết những gì phải biết”. Khi chúng ta biết những gì phải biết, sự thiếu hiểu biết sẽ biến mất – và rồi lòng tham, sự thù hận và tất cả những phiền não khác cũng tan biến. Tuy nhiên, chỉ bằng cách mong muốn xuông mà làm được điều đó là không thể. Chúng ta không thể đơn giản là nghĩ: “Tôi muốn biết điều phải biết đó” và ngay lập tức nó được biết đến. Đó là lý do tại sao toàn bộ thực hành Phật giáo là hành trình đi trên một con đường. Món quà tuyệt vời mà Đức Phật ban cho thế giới không chỉ đơn giản là một triết lý sâu sắc, không chỉ đơn giản là một tâm lý rất thâm sâu, mà là một con đường từng bước thực tế, có hệ thống mà chúng ta có thể tu tập theo trình tự.

Để trau dồi con đường có nghĩa là “thành tựu những gì phải được thành tựu”. Đó là điều thứ ba mà Đức Phật nói đến trong câu kệ của Ngài: “Những gì phải được thành tựu, ta đã thành tựu”. Vì vậy, những gì Đức Phật đã thành tựu là những gì chúng ta phải thành tựu. Con đường được cấu trúc theo cách mà nó tiến hành không đột ngột, và theo cách từng bước từng bước để giúp chúng ta leo lên nấc thang đến tự do giác ngộ tối thượng. Người ta phải bắt đầu bằng cách giữ cho biểu hiện thô hơn của sự ô uế được kiểm soát. Người ta thực hiện điều này bằng cách tuân thủ giới luật, Năm giới hay Tám giới. Chúng kiểm soát các biểu hiện thô hơn của phiền não, cách các phiền não nổ ra hoặc phun trào dưới dạng các hành động bất thiện.

Chúng ta tiếp theo phải chú tâm thực hành. Khi cố gắng quan sát tâm trí, chúng ta có được cái nhìn sâu sắc về hoạt động của tâm trí của chính chúng ta. Bằng cách hiểu được hoạt động của tâm trí, chúng ta dần dần thay đổi hình dạng của tâm trí. Đầu tiên, chúng ta đang bắt đầu cạo sạch đất mà rễ cây bất thiện đã bị nhổ. Quá trình này không phải là một cách nhanh chóng hay dễ dàng, nhưng đòi hỏi nỗ lực dần dần, bền bỉ và tận tâm. Khi một người thực hành một cách nhất quán, tâm trí cuối cùng sẽ ổn định thành sự tập trung vững chắc. Nó có được các kỹ năng cần thiết để duy trì ổn định trên một đối tượng, mà không dao động, và điều này cung cấp cơ hội cho trí tuệ phát sinh.

Trí tuệ là phẩm chất thứ ba cần được phát triển. Trí tuệ đến thông qua kiểm tra, thông qua thẩm sát. Khi một người đã phát triển một tâm trí tập trung mạnh mẽ, một người sử dụng tâm trí đó để quan sát năm uẩn. Khi quan sát, người đó trực tiếp nhìn vào bản chất thực sự của chúng, vào những đặc điểm thực sự của hiện tượng. Nói chung, người đó lần đầu tiên nhìn thấy sự phát sinh và mất đi của năm uẩn, thấy sự vô thường của chúng. Người đó thấy rằng vì chúng vô thường, nên chúng gây ra sự không hài lòng. Không có gì đáng để bám vào chúng. Và bởi vì chúng vô thường và không thỏa mãn, người đó không thể đồng nhất với bất kỳ ai trong số chúng là một thực thể hay bản thân thực sự tồn tại. Đây là bản chất trống rỗng hoặc vô ngã của năm uẩn. Điều này đánh dấu sự phát sinh của trí tuệ sáng suốt thực sự.

Với trí tuệ sáng suốt, người đó cắt sâu hơn và sâu hơn vào gốc rễ của vô minh cho đến khi người đó hiểu đầy đủ bản chất của năm uẩn. Khi làm như vậy, người đó có thể nói rằng người đó “đã biết về điều phải biết”. Và bằng cách biết đầy đủ những điều phải biết, những phiền não “phải từ bỏ đã bị từ bỏ”, và những con đường “phải được thành tựu đã được thành tựu”. Một người sau đó nhận ra rằng cần phải nhận ra, sự tuyệt chủng của đau khổ ngay tại đây và ngay bây giờ. Và theo lời của Đức Phật, đó là dấu ấn của một vị giác ngộ

Nguồn:  bodhimonastery.org

Dịch tiếng Việt: tuniemxu.org